دیوار های قسطنطنیه (( Walls of Constantinople که نه تنها در اندازه، بلکه در ساخت و طراحیشان استانبول – که در آن ابزارهای دفاعی ساخته‌ی دست انسان با موانع طبیعی ترکیب شده بود – بی همتا بودند، معروف‌ترین سازه‌های دوره ی قرون وسطی هستند. ترکیب اصلی دیوارها، تکه سنگ پوشانده شده با بلوک‌های سنگ آهک و تقویت شده با لایه‌هایی از آجر قرمز است.
جهت ارتقاء یکپارچگی کل سازه، برج‌ها و دیوارهایی مستقل ساخته شدند. مداری دفاعی متشکل از 5/22 کیلومتر دیوار تقویت شده با بیش از 400 برج و سنگر و چندین دژ و استحکامات قوی، شهر را تماما احاطه کرده بود. مستحکم‌ترین سازه، مشرف به غرب و در مقابل یک راه زمینی قرار داشت. در آن مکان، در امتداد محدوده ای 5/6 کیلومتری از خشکی، دیوار های افسانه ای دیوار های قسطنطنیه تئودوسیوس ( Theodosian Walls ) قرار دارند که ژرفایشان با یکدیگر آمیخته شده و دیوار پایه هایشان به مانند دندان‌های کوسه‌ای المپیایی روی هم قرار گرفته اند. اگر کسی قصد حمله از این قسمت را داشت باید از چهار ردیف دیوار که هر کدام بر فراز دیگری قرار داشتند ( با عمقی حدود 60 متر )، عبور می‌کرد.
دیوار های قسطنطنیه نخستین توسط چه کسی پایه گذاری گردید؟
دیوارها که در ابتدا توسط کنستانتین کبیر ساخته شده بودند، از همه طرف شهر را احاطه کرده و از آن در برابر حمله‌های زمینی و دریایی محافظت می‌کردند. در قرن 5 ام، زمانی که شهر شروع به گسترش یافتن کرد، دیوار های دو ردیفه‌ی تئودوسیوس ساخته شدند. با اینکه دیگر بخش ها به اندازه ی این دیوار ها ماهرانه طراحی نشده بودند، زمانیکه نفرات کافی از آنها محافظت می‌کردند، برای هر محاصره کننده‌ی قرون وسطی‌ای تقریبا نفوذ ناپذیر می‌شدند.
دیوارهای قسطنطنیه در زمان محاصره ی آوارها (مردم شمال شرقی قفقاز)، اعراب، روس ها ( Rus’، مردم قرون وسطایی روسیه، روتنیا و بلاروس ) و بلغار ها از شهر و امپراتوری قسطنطنیه محافظت کردند. تنها ظهور توپ های جنگی باروتی استحکامات را تضعیف کرده و باعث محاصره و سقوط نهایی قسطنطنیه در 29 می 1453 و افتادن آن به دست عثمان ها شد.
مطالب مرتبط: تور استانبول
در بیشتر دوران عثمانی دیوارها دست نخورده باقی ماندند و زمانیکه شهر در قرن 19 ام شروع به گسترش فراتر از مرز های قرون وسطی‌ایش کرد، بخش هایی از دیوار های قسطنطنیه رو به خرابی رفتند. با وجود کوتاهی های صورت گرفته در نگهداری از بنا، بسیاری از بخش های دیوار ها سالم ماندند و هنوز سر پا هستند. در 20 سال اخیر، برنامه ی بازسازی در مقیاس بزرگی در دست انجام است که به بازدید کننده ها اجازه می‌دهد از ظاهر اولیه بنا لذت ببرند.
دیوار های زمینی
دیوار های بیزانس و کنستانتین
در قرن 8 ام قبل از میلاد، زمانیکه شهر برای اولین بار توسط استعمارگران یونانیِ مگارا به رهبری بیزاس ( Byzas )، تحت نام “بیزانس” تاسیس شد، استحکامات اولیه ی آن ساخته شدند. در آن زمان شهر شامل یک دژ و تعداد کمی سازه های دیگر می‌شد. با اینکه بیزانس مسند تجاری موفقی بود، در دوران امپراتوری روم شهری نسبتا بی اهمیت به شمار می‌رفت؛ با این وجود در جنگ داخلی بین سپتیموس سِوِروس ( Septimius Severus ) و پسنیوس نیگر ( Pescennius Niger )، بیزانس نقش پر رنگی را ایفا کرد و برای مدت سه سال در مقابل محاصره ی سلسله‌ی سِور مقاومت کرد ( 96-193 بعد از میلاد ).
سوروس به عنوان مجازات دیوارهای مستحکم شهر را تخریب کرد و شهر را از موقعیتش محروم ساخت. با این وجود، کمی بعد سوروس با پی بردن به اهمیت استراتژیک شهر، دیوار ها را بازسازی و با افزایش مساحت شهر، بناهای بسیار و دیوار های جدیدی به آن اضافه کرد.
زمانی که کنستانتین کبیر پایتخت امپراتوری دیوار های قسطنطنیه را به بیزانس – که خودش با نام روم جدید ( Nova Roma ) دوباره بنا نهاده بود – منتقل کرد، با ساخت دیواری جدید در حدود 8/2 کیلومتری غرب دیوار سِوِران (Severan ) و اضافه کردن قلمرو بیشتر، شهر جدید را گسترش داد. استحکامات کنستانتین شامل یک دیوار تقویت شده با برج هایی در فاصله های منظم بود که ساختش در سال 324 آغاز و در زمان سلطنت کنستانتین دوم تکمیل گشت. این بنا، حتی با وجود جایگزین شدن با دیوار های تئودوسیوس به عنوان مقر دفاعی اصلی شهر، بیشتر دوران بیزانس را دوام آورد؛ تنها دروازه ی طلایی قدیمی (Old Golden Gate ) تا اواخر دوران بیزانس سالم ماند. تا اوائل قرن 5 ام، مرز های قسطنطنیه از دیوار کنستانتین فراتر رفته و تا منطقه ای خارج از حصار شهر به نام اکسوکیونین ( Exokionion ) ادامه پیدا کرده بودند.
دیوار های تئودوسیوس
در سال 408 در دوران سلطنت امپراتور تئودوسیوس دوم، در 1500 متری غرب دیوار قدیمی که به طول 5630 متر از دریای مرمره تا حومه‌ی بلاکرنه در نزدیکی شاخ طلایی ادامه یافته بود، ساخت و ساز دیوار جدیدی آغاز شد. تحت نظارت آنتمیوس، بخشدار ارشد شرق، دیوار جدید که دیوار تئودوسیوس نامیده می‌شد، ساخته و در سال 413 کامل شد. در 6 ام نوامبر 447، زلزله ی شدیدی بخش های بزرگی از دیوار را نابود کرد و از آنجایی که در آن زمان شهر از جانب آتیلا‌ی تاتار ( Attila the Hun ) تهدید می‌شد، تئودوسیوس دوم به بخشدار شهر، کایروسِ فلوروسی ( Kyros of Floros )، که گاها به او کنستانتین می‌گفتند، دستور داد تا بر تعمیرات ضروری نظارت کند.
کایروس کار مرمت دیوار ها را به گروهی سپرد و به نقل از کتیبه های لاتین و یونانی واقع بر دروازه‌ی مولوی خانه ( Mevlevihane )، ماموریت آنها 60 روز بعد به اتمام رسید. در همان زمان دیوار خارجی دیگری اضافه و خندق وسیعی جلوی دیوار ها حفر شد.
مطالب مرتبط: تور ترکیه
معماری و طریقه ی ساخت دیوار های قسطنطنیه
دیوار ها در دو خط دفاعی در مجاورت خندق، از لایه های متناوبی از آجر و سنگ ساخته شده بودند. دیوار داخلی ( دیوار بزرگ، The Great Wall ) سازه ای مستحکم به ضخامت 5 متر و ارتفاع 12 متر بود. 96 برج که اکثرا مربعی شکل بودند ( برج های هشت و شش ضلعی نیز بین آنها وجود داشت)، با ارتفاع 20-18 متر و به فاصله ی 55 متر از یکدیگر سازه را تقویت می‌کردند.
بالای هر برج تراس بارو داری قرار گرفته بود. فضای داخلی بنا دو طبقه داشت. از طبقه ی پایین، که به داخل شهر راه پیدا می‌کرد، به عنوان انبار استفاده می‌شد، در حالی که، طبقه‌ی بالا که دسترسی به آن از طریق گذرگاه درون دیوار ها میسر بود، پنجره هایی برای مشاهده ی شهر و پرتاب گلوله قرار داشتند. دسترسی به دیوار ها از طریق پلکان وسیع کنارشان امکان پذیر بوده است. دیوار های قسطنطنیه دیوار خارجی ( سنگر خارجی،Proteichisma ) به فاصله ی 20-15 متری از دیوار اصلی ساخته شد و فضایی به نام پریبولوس ( peribolos، به معنای محوطه ) بین دو دیوار ایجاد کرد.
ضخامت پایه ی دیوار خارجی 2 متر بود و اتاق های طاق داری هم تراز با پریبولوس داشت که بالای آنها گذرگاهی بارو دار با ارتفاع 5/8 متر قرار گرفته بود. دسترسی به دیوار خارجی از سمت شهر، از طریق دروازه های اصلی، یا در های فرعی کوچک واقع در پایه ی برج های دیوار داخلی امکان پذیر بود. دیوار خارجی نیز 96 برج به فرم های مربع و هلالی شکل داشت که در وسط فاصله های مابین برج های دیوار داخلی قرار گرفته بودند.
اتاق های این برج زیبا
برج ها شامل اتاق های پنجره داری هم تراز با پریبولوس بودند که بالای آنها تراسی بارو دار قرار داشت و قسمت های پایینیشان یا تو پر بودند یا درهای فرعی کوچکی داشتند که دسترسی به تراس خارجی را امکان پذیر می‌ساختند. خندق در فاصله ای حدود 15 متر از دیوار خارجی قرار داشت و تراسی به نام پاراتشن ( parateichion ) را ایجاد کرده بود که در آن جاده ای سنگفرش شده در امتداد طول دیوار ها قرار گرفته بود. خود خندق 20 متر پهنا و 10 متر عمق داشت و در قسمت داخلی اش دیوار کنگره داری به ارتفاع 5/1متر وجود داشت که اولین خط دفاعی محسوب می‌شد.
دیوار های قسطنطنیه حدود 5/5 کیلومتر از جنوب به شمال، از برج مرمرین ( ترکی: Mermer Kule، یا برج باسیل و کنستانتین) واقع در ساحل پروپونتیس ( Propontis ) تا بلاکرنه و در آخر تقریبا تا محدوده ی کاخ پورفیروگنیتوس ( Tekfur Saray ) ( مکانی که دیوار های بعدی بلاکرنه به آن ها متصل شدند ) امتداد داشتند. دیوار شامل 10 دروازه به علاوه‌ی تعداد نامشخصی در فرعی کوچک می‌شد که معمولا در هنگام محاصره ها با دیوار پوشانده می‌شدند. 5 دروازه ی عمومی با پل از میان خندق عبور می‌کردند، در حالیکه 5 “دروازه ی نظامی” ، که در ابتدا تنها با شماره هایشان شناخته می‌شدند، به بخش های خارجی دیوار ها منتهی می‌شدند. این دروازه ها به ترتیب از جنوب به شمال به شرح زیر بودند:
1- اولین دروازه‌ی نظامی (( First Military Gate یا دروازه ی مسیح ( Gate of Christ )؛ در برخی منابع دروازه‌ی مسیح همان دروازه ی طلایی قدیمی شناخته می‌شود.
2- دروازه‌ی طلایی ( انگلیسی: Golden Gate، ترکی: Altinkapi یا Yaldizlikapi ). در پشت دروازه، دژ هفت برج ( Yedikule Fortress ) مربوط به دوران عثمانی واقع شده بود. از آنجاییکه دروازه های اصلی معمولا بسته نگه داشته می‌شدند، بعد از قلعه دروازه ی کوچکتری به نام دروازه‌ی طلایی کوچک ( Small Golden Gate، به نام امروزی Yedikule Kapisi ) وجود دارد که در زمان ازدحام روزانه از آن استفاده می‌شد.
مطالب مرتبط : مهاجرت به ترکیه
طول دیوار های قسطنطنیه چقدر است؟
3- دروازه‌ی نظامی دوم ( Second Military Gate )؛ این سازه بزرگترین دروازه ی نظامی بود. بعد از اینکه سلطان سلیمان باشکوه پس از فتح بلگراد در سال 1521، صنعت گران صرب را در این مکان اسکان داد، این بنا امروزه به نام دروازه ی بلگراد ( Belgrad Kapisi ) شناخته می‌شود ( البته در برخی منابع دروازه ی بلگراد جدا از دروازه ی نظامی دوم شناخته می‌شود).
4- دروازه‌ی ملانتیاس ( Gate of Melantias ) یا دروازه‌ی سلمبریا ( انگلیسی: Selymbria Gate، ترکی: Silivri Kapisi ).
5- دروازه‌ی نظامی سوم ( Third Military Gate ) واقع در بخشی به نام سیگما که امروزه با دیوار پوشانده شده است.
6- دروازه‌ی ریژیم ( انگلیسی: Gate of Rhegium، ترکی: Yeni Mevlevihane Kapisi )
7- دروازه‌ی نظامی چهارم ( Fourth Military Gate )
8- دروازه‌ی سنت رومانوس ( Gate of St. Romanus ) که به آن دروازه‌ی توپ جنگی ( انگلیسی: Cannon Gate، ترکی: Topkapi ) نیز می‌گویند.
9- دروازه‌ی نظامی پنجم ( Fifth Military Gate ) که به آن دروازه‌ی یورش ( انگلیسی: Assault Gate، ترکی: Hüjum Kapisi ) نیز می‌گویند.
10- دروازه‌ی چاریسیوس ( Gate of Charisius ) یا پلیندریون ( Polyandrion ) که به ترکی به آن دروازه‌ی آدرنه ( Gate of Adrianople ) می‌گویند.
در انتهای دیوار های قسطنطنیه، پس از یک آمفی تئاتر چوبی که قبلا در این مکان وجود داشت، در فرعی ای به نام زایلاکرکوس پورتا ( Xylokerkos Porta ) یا کرکوپورتا ( Kerkoporta ) قرار دارد. این دروازه در تاریخ 29 می باز مانده بود و ینی چری ها از این درگاه برای اولین بار وارد شهر شدند. امروزه یک لوحه مکان قرار گرفتن این در را نشان می‌دهد.
دیوارهای کشیده شده بین دروازه ی سنت رومانوس و دروازه ی چاریسیوس به طول 1250 متر با نام مزوتیشِن ( Mesoteichion، به معنی دیوار میانی ) شناخته می‌شدند. از آنجایی که زمین این منطقه به سمت دره ی رود لیکوس ( Lycus ) سرازیر می‌شد و در نتیجه دیوار ها پایین‌تر از دامنه‌های رو به رویی قرار میگ‌رفتند، این نقطه ضعیف‌ترین بخش دیوارها به شمار می‌رفت.
دیوار پروپونتیس
دیوار پروپونتیس در حدود خط ساحلی – به استثنای بنادر و اسکله ها – ساخته شد و با داشتن ارتفاعی به اندازه ی 15-12 متر شامل 10 دروازه، 3 دروازه‌ی کوچک، 188 برج و طول کلی تقریبا 8460 متر به همراه 1080 متر دیگر که دیوار داخلی بندر ولانگا ( Vlanga ) را تشکیل می‌داد، می‌شد. چندین بخش دیوار طی ساخت و ساز جاده ی ساحلی در سال 57-1956 تخریب شدند. برج های دیوار، از برج مرمرین ( Marble Tower ) تا دماغه‌ی سنت دمتریوس ( cape of St. Demetrius ) واقع در لبه ی دژ باستانی شهر – کنج حرمسرا ( Seraglio Point ) – به شرح زیر می‌باشند:
1- دروازه‌ی سنت جان استودیتس ( St. John Studites )، که امروزه آن را نارلیکاپی ( Narlikapi، به معنای دروازه ی رز ها ) می‌نامند.
2- دروازه‌ی ساماتوس ( Psamathos ) که در ترکی به آن دروازه ی ساماتیا ( Samatya Kapisi ) می‌گویند.
3- دروازه‌ی سنت آمیلیانوس ( St. Aemilianus ) که به ترکی به دروازه ی داوود پاشا ( Davutpasa Kapisi ) معروف است.
4- دروازه‌ی ولانگا؛ این دروازه پس از فتح قسطنطنیه توسط عثمانی ها تخریب شد و دروازه ی جدیدی به نام ینی کاپی ( Yenikapi، به معنای دروازه ی جدید ) در محل آن بنا نهاده شد.
5- دروازه‌ی کنتوسکالیون ( Kontoscalion ) که به آن کومکاپی ( Kumkapi، به معنای دروازه‌ی شنی) می‌گویند.
6- دروازه‌ی آهنین ( Iron Gate ) یا دروازه‌ی کادیرگالیمانی ( Kadirgalimani Kapisi ).
7- دروازه‌ی شیر و ثور ( Bull and Lion ) که در ترکی به چالتادیکاپی ( Çatladikapi ) معروف است.
8- دروازه ای بدون نام واقع در لبه ی جنوب شرقی اقامتگاه امپراتوری آهیرکاپیسی ( Ahirkapisi ).
9- دروازه ای بدون نام واقع در لبه ی جنوب شرقی اقامتگاه امپراتوری بالیهانه کاپیسی ( Balikhane Kapisi ).
10- دروازه‌ی سنت لازاروس ( St. Lazarus ).
11- درب پشتی هودگتریا ( Postern of the Hodegetria ) یا دمیرکاپی ( Demirkapi، به معنی دروازه‌ی آهنی).
12-دروازه‌ی میکائیل پروتووستاریوس ( Postern of Michael Protovestiarius ) یا دگیرمن کاپی ( Degirmen Kapi ).
13- دیوار های قسطنطنیه ( Eastern Gate ) یا دروازه ی سنت باربارا ( St. Barbara ) که در ترکی به آن توپکاپیسی ( Top Kapisi ) می‌گویند.
